Wanneer u iemand vraagt uit te leggen wat het surrealisme is kan je twee antwoorden verwachten: Dalí of de uitspraak "Ceci n'est pas une pipe". Waarom is deze zin zo'n krachtige uitdrukking van een hele kunststroming?
Laten we het eerst hebben over het surrealisme zelf, de kunststroming, ontstaan uit de literaire stroming in het begin van 1920. Het is de schrijver André Breton die in 1924 zijn bevindingen omtrent het surrealisme (in de literatuur en schilderkunst) neerschrijft in het Manifest van het Surrealisme. Kenmerken zoals spontaneïteit, geleid door fantasie, zonder enige gecontroleerde ratio en los van morele waarden worden hierin gevierd. Zover het surrealisme als kunststroming zelf.
'Ceci n'est pas une pipe' is de zin geschreven onder de afbeelding van een pijp in het schilderij La trahison des images (vertaling: het verraad der voorstelling) van René Magritte. Er zijn verschillende theorieën over dit schilderij, ik wil hier niet te diep op in gaan, maar ze zijn wel interessant om te delen. Een theorie zegt dat de verwijzing naar een herkenbare voorstelling (een pijp) verraad pleegt aan het idee dat slechts in onze geest kan bestaan. Met het onderschrift zou Magritte bedoelen dat de pijp eigenlijk geen echte pijp is maar de afbeelding van een pijp, niet meer dan een met olieverf beschilderd doek.
Een andere theorie is deze van Foucault, hij heeft het over "lieu commun" of "commonplace", dit is een combinatie van de afbeelding en het woord eronder. Het is een conventie waarbij wij accepteren dat de afbeelding en de tekst eronder met elkaar in verbinding staan, wij accepteren zelfs dat de afbeelding het object is. Denk aan de ABC kinderboeken ("A is voor appel, B is voor boek,…). Door de zin "Ceci n'est pas une pipe" wordt de verbinding verbroken, afbeelding en tekst worden elk hun eigen terrein, ze hebben geen "commonplace" meer.
We kunnen met zekerheid besluiten dat Margritte met zijn werk speelt met het idioom van reclame, dubbelzinnigheden van taal en representatie. Persoonlijk vind ik dit een interessant werk door de kracht van de afbeelding en de tekst. Er vindt reflectie plaats, het roept vragen op, maar beantwoordt deze niet, dat is het echte surrealisme. Bij Art Gallery Pot hebben we een breed scala aan kunstwerken die zich in het spectrum van surrealisme bevinden. Ik nodig u graag uit om een kijkje te nemen in onze complete collectie.
